In de ochtend van 22 juni 2022 moest ik voor een zakelijke afspraak in Rhenen zijn, in de provincie Utrecht. Ik besloot dat de afspraak in Rhenen een aangewezen gelegenheid was om eindelijk eens een bezoek aan de Grebbeberg te brengen.

De Grebbeberg is een 52 meter hoge heuvel die de zuidoostelijke punt vormt van de Utrechtse Heuvelrug. Dat de Grebbeberg, ondanks haar geringe hoogte, meer weg heeft van een berg dan van een heuvel is vooral goed te zien aan de zuidkant, waar de helling steil afloopt richting rivier de Nederrijn (zie foto 1).

De Grebbeberg is vooral bekend geworden om de heroïsche strijd die daar op 11, 12 en 13 mei 1940 door 2.500 Nederlandse soldaten gevoerd werd tegen een overmacht van maar liefst 23.000 Duitse militairen (17.000 man bij de infanteriedivisie en de rest bij het SS-regiment). Het mag een wonder heten dat de Nederlandse militairen, die bovendien veel slechter getraind en bewapend waren dan hun Duitse tegenstanders, drie hele dagen en nachten stand hebben kunnen houden.

Bij de strijd om de Grebbeberg vonden naast 450 Nederlandse militairen ook 250 burgers de dood. Aan Duitse kant zouden 200 slachtoffers te betreuren zijn geweest. Volgens sommige bronnen is dit laatste aantal geflatteerd en zouden er in werkelijkheid veel meer Duitse soldaten zijn gesneuveld bij de Slag om de Grebbeberg. Het relatief lage aantal Duitse slachtoffers zou destijds door de Duitse legerleiding gehanteerd zijn om het gezichtsverlies van het onverslaanbare geachte Duitse leger te beperken. Was het immers geen blamage te noemen dat de tot de tanden toe gewapende Duitse oorlogsmachine er met de meest moderne en destructieve wapens drie volle dagen over had moeten doen om de materieel slecht uitgeruste Nederlandse te verslaan? En dat met een Duitse overmacht van tien tegen één?

Boven op de Grebbeberg, direct aan de zuidkant van de Grebbeweg (de N225) staat het Nationaal Legermonument. Het is een open aula met een gedenkzuil en klokkentoren. Op de gedenkzuil staat een gedicht van J.C. Bloem met de tekst:

VIJF DAGEN – EN DE VRIJHEID GING VERLOREN
VIJF JAREN – EN EERST TOEN WERD ZIJ HERBOREN
ZO MOEIZAAM TRIOMFEERT GERECHTIGHEID
AAN DIT BESEF ZIJ DEZE GROND GEWIJD

Aan de overkant van de Grebbeweg bevindt zich Militair Ereveld Grebbeberg, waar de 450 lichamen van de bij de slag gesneuvelde Nederlandse militairen begraven liggen (foto 2). Een app die gratis te downloaden is bij de bekende appstores, ‘Digitale begraafplaats’, geeft je informatie over de begraafplaats en een GPS-rondleiding.

Op weg naar het informatiecentrum, dat zich aan de rand van het bos aan de noordzijde van de Grebbeberg bevindt, passeer je het Digitaal Monument Vrijwillige Landstorm. Door het scannen van de QR code op het monument (foto 3) krijgen de vrijwilligers van de Landstorm, zij die vrijwillig meehielpen aan de verdediging van de Grebbeberglinie, een gezicht.

Als je achter het informatiecentrum het bos betreedt vind je na een paar honderd meter aan je rechterkant één van de originele “kazematten” die door de Nederlandse militairen werden gebruikt om het aanstormende Duitse leger te bestoken met mitrailleurs en kanonnen (foto 4). Deze kazematten waren moeilijk door de vijand te treffen vanwege hun beschutte locatie. Een kazemat is het best te omschrijven als een betonnen bunker van waaruit de vijand met artilleriegeschut bestookt wordt.

Als je vanaf de kazemat het pad door de bossen enkele honderden meters in westelijke richting afloopt kom je bij de loopgraven aan de rand van een akker (foto 5). Dit is de plaats waar de allerlaatste Nederlandse militairen zich in de allerlaatste uren van de Slag om de Grebbeberg verdedigd hebben. Op de laatste dag van de slag bleek de Duitse overmacht te groot en was de Grebbeberg aan alle kanten door Duitse militairen omsingeld. Overgave was de enige en laatste optie.

Na de Tweede Wereldoorlog werden de stoffelijke resten van de Duitse militairen overgebracht en herbegraven op de begraafplaats in Ysselsteyn, Limburg.

We mogen vooral niet vergeten dat we net zo hard moeten treuren om de Nederlandse als de Duitse dienstplichtigen die het leven lieten bij de Slag om de Grebbeberg. Ook de Duitse dienstplichtigen moesten onder dwang van hun politieke leiders hun leven geven voor een gewapend conflict dat nooit hun eigen keuze was.

Elke oorlog kent slechts verliezers. Het zijn de aanstichters van oorlogen, politici, die oorlogen vaak overleven en miljoenen militairen en burgers de dood injagen.

Het feit dat zich op dit moment, al vier maanden lang, een soortgelijk conflict als de Slag om de Grebbeberg voordoet in Oekraïne stemt treurig. Zeer treurig. De geschiedenis herhaalt zich niet, de geschiedenis rijmt.