Als ik je vertel dat ik Russisch ging studeren aan de Universiteit van Amsterdam in hetzelfde jaar dat Gorbatsjov leider werd van de Sovjet-Unie (1985), zal het je niet verbazen dat ik de spectaculaire veranderingen die Gorbatsjov destijds in zijn land teweegbracht van dag tot dag volgde.

Gorbatsjov introduceerde de bevolking van de Sovjet-Unie met één van de belangrijkste mensenrechten: vrijheid van meningsuiting. Het mooiste cadeau dat hij de volkomen getraumatiseerde en sinds mensenheugenis dictatoriaal geregeerde bevolking van de Sovjet-Unie had kunnen geven.

Het invoeren van de vrijheid van meningsuiting leidde uiteindelijk tot de val van de Sovjet-Unie in 1991 en leverde Gorbatsjov in 1990 de Nobelprijs voor de Vrede op.

Eén van de mooiste anekdotes ooit over Gorbatsjov kwam ik tegen in het boek ‘Bono in conversation with Michka Assayas’ (2005), in het Nederlands vertaald als ‘Bono over Bono, gesprekken met Michka Assayas’ (2006), p.283-285:

Wie is je favoriete politicus?

Dat zou Gorbatsjov zijn. Hij is een man die werkelijk bezield is en moedig voor zijn overtuigingen uitkomt en zich openstelde voor kritiek in wat toen nog de Sovjet-Unie was. Sommige mensen verfoeien hem, omdat hij die oude reus ontmanteld heeft. Maar zonder hem zou de twintigste eeuw wel eens heel anders afgelopen kunnen zijn.

Hoe vaak heb je hem ontmoet?

Heel vaak en zelfs nu nog zien we elkaar om de paar maanden. Op een keer kwam hij naar Ierland en ik had helemaal vergeten Ali (Alison Stewart, de vrouw van Bono) te vertellen dat hij langs kon komen. Het was op een zondag met de lunch in Temple Hill. Op zondag is het bij ons net een duiventil. Mensen komen aanwippen en hangen rond en lunchen mee en drinken wijn. De deurbel ging boven. Ali deed open, maar verwachtte natuurlijk niet daar de voormalige leider van het Sovjetblok te zien staan. Maar daar stond hij dan met een joekel – en ik bedoel een Joekel – van een teddybeer, zijn cadeautje voor baby John (het vierde kind van Bono Vox en Alison Stewart).

Zij had geen flauw idee dat hij op bezoek zou komen?

Het was een vage afspraak en ik was het totaal vergeten. Daar zitten we met ons allen even later rond de tafel: president Gorbatsjov die van zijn Ierse whiskey nipt, een aantal oude vrienden. Op een gegeven moment vertelde Gorbatsjov dat hij zijn leven in twee helften kon verdelen: voor en na de ramp met de kerncentrale in Tsjernobyl in 1986. Het was het moment geweest waarop hij zich was gaan realiseren dat het met de Sovjet-Unie zo niet verder kon.

Ik neem aan dat je onwillekeurig dacht dat die man zijn vinger op het één na grootste kernwapenarsenaal ter wereld had gehad.

Daar heb ik hem een keer naar gevraagd. Ik vroeg hem of hij er ooit dichtbij was geweest om die doos van Pandora te openen. Hij keek me recht in de ogen en antwoordde dat er zich nooit ofte nimmer een situatie zou kunnen voordoen die rechtvaardigde om die macht te gebruiken en dat hij op zeer jonge leeftijd al had beseft dat het krankzinnig was.

Heeft Gorbatsjov nog meer gezegd wat je bij is gebleven?

Ik vroeg hem of hij in God geloofde. Hij zei: ‘Nee, maar ik geloof in het universum.’