Vandaag, 19 januari 2021, is het honderd jaar geleden dat de Amerikaanse schrijfster Patricia Highsmith werd geboren in Fort Worth, Texas. Patricia Highsmith, die al bijna vijfentwintig jaar dood is, zij overleed op 4 februari 1995 in het Zwitserse Locarno, wordt in Nederland nog maar weinig gelezen. Al haar boeken zijn ooit in het Nederlands verschenen maar worden hier niet meer herdrukt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland, de Verenigde staten en Groot-Brittannië, waar haar boeken nog altijd gretig aftrek vinden. Als je haar boeken toch in Nederlandse vertaling wilt lezen kennen we tegenwoordig gelukkig de website boekwinkeltjes.nl waar praktisch al haar boeken voor een paar euro per stuk zijn aan te schaffen.

De moderne, vooral visueel ingestelde mens, zal Patricia Highsmith misschien “kennen” van de verfilming van haar in 1955 verschenen roman ‘The Talented Mr. Ripley’ van regisseur Anthony Minghella uit 1999, waarin Matt Damon Ripley speelt. Overigens werd het boek al in 1960 in het Frans verfilmd onder de titel ‘Plein Soleil’, met in de hoofdrol de Franse superster Alain Delon, die net als de Amerikaanse acteur Clint Eastwood het eeuwige leven heeft.

Patricia Highsmith werd begin jaren vijftig van de vorige eeuw in één klap wereldberoemd toen niemand minder dan regisseur en “master of suspense” Alfred Hitchcock haar debuutroman ‘Strangers on a train’ met veel succes verfilmde. De ruim twintig romans en tien verhalenbundels die zij vervolgens publiceerde werden bijna allemaal een groot succes. Dat roept de vraag op: wat is het geheim van het succes van Patricia Highsmith?

Patricia Highsmith schreef psychologische thrillers die anders van karakter waren dan alles wat ooit eerder in dat genre was geschreven. Haar werk is duidelijk beïnvloed door het Franse existentialisme en de grote psychologische romans van de negentiende-eeuwse Russische schrijver Fjodor Dostojevski. In al haar boeken werpt zij vragen op over identiteit en moraal.

Tot de komst van Patricia Highsmith werden misdaadromans vooral bevolkt door goeieriken en slechteriken, in de vorm van aan de ene kant politiemensen en privédetectives en aan de andere kant boeven en slechte mensen, die moordden, stalen en verkrachtten. Je kunt daarbij denken aan de boeken van Agatha Christie en Raymond Chandler.

In de boeken van Patricia Highsmith komen nauwelijks tot geen professionele speurneuzen voor. Alle suspense komt van “gewone” mensen, die vaak geleid worden door irrationele motieven of plotseling in een crisissituatie terechtkomen waarbij geweld niet wordt geschuwd, maar vaak geen doel op zich is. Dit heeft tot gevolg dat in al haar boeken een zeer beklemmende, haast koortsachtige sfeer heerst die gerust uniek genoemd kan worden. Daders van gewelddaden komen er in het werk van Patricia Highsmith meestal zonder straf vanaf. Daarbij is het onmogelijk om haar boeken weg te leggen als je er eenmaal in begonnen bent. Met haar vernieuwende benadering van de misdaadroman gaf Patricia Highsmith een heel andere invulling aan wat wij tegenwoordig een psychologische literaire thriller zouden noemen.

Haar invloed op misdaadauteurs die na haar kwamen is enorm. Daar hoef je bij voorbeeld alleen maar mijn zinderende debuutroman ‘Kathmandu Hipsters’ uit 2018 voor te lezen.

In het zeer informatieve boek ‘Über Patricia Highsmith: Zeugnisse von Graham Greene bis Peter Handke’ (merk op dat zowel Graham Greene als Peter Handke de Nobelprijs voor Literatuur hebben gewonnen) dat in 1980 in Zürich door Diogenes Verlag werd uitgegeven en in 1982 onder de titel ‘Over Patricia Highsmith’ in Nederland verscheen bij Uitgeverij De Arbeiderspers, komen nogal wat opmerkelijke feiten over het schrijverschap van Patricia Highsmith naar voren.

Patricia Highsmith werd geboren als Mary Patricia Plangman. Zij was enig kind en daarnaast ook een door haar beide ouders ongewenst kind. Haar ouders zijn nog voor haar geboorte gescheiden. Haar moeder hertrouwde in 1924 met de kunstenaar Stanley Highsmith en het drietal verhuisde naar New York. Op haar twaalfde jaar werd Patricia Highsmith een jaar bij haar oma in Fort Worth gestald. Haar problematische jeugd had tot gevolg dat zij een levenslang wantrouwen ten opzichte van intimiteit en relaties behield. In haar hele leven heeft ze geen langdurige liefdesverhoudingen gekend. Het grootste deel van haar leven leefde ze in volslagen isolement, samen met haar katten, in het nog geen honderd inwoners tellende Franse gehucht Moncourt, tachtig kilometer ten zuiden van Parijs.

Hoe verhield Patricia Highsmith zich tot het ambacht schrijven? Haar zelfgekozen isolement stelde haar in staat om een zeer gedisciplineerd leven te leiden. Zij stond elke dag vroeg op om vervolgens acht uur per dag aan het schrijven te wijden. Op reis gaan en bezoek krijgen waren haar een gruwel. Monomaan besteedde ze haar tijd aan schrijven en lezen.

Het grote succes van haar boeken betekende vanzelfsprekend dat zij veel geld verdiende met de verkoop van haar boeken, maar geld interesseerde haar niet. Zij betaalde zowel in de Verenigde Staten als in Frankrijk inkomstenbelasting. Dat is nog eens een andere instelling dan die van schrijvers als Michel Houellebecq of Arnon Grunberg die zich in de jaren negentig van de vorige eeuw formeel in Ierland vestigden omdat kunstenaars daar destijds geen belasting hoefden te betalen.

Patricia Highsmith had op het moment van haar overlijden drie miljoen dollar op haar bankrekening staan. Belangrijker is echter dat ze een rijk en intrigerend oeuvre heeft nagelaten waar nog veel lezers van kunnen genieten.